Η Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης αποτελεί μια ένδοξη περίοδο του ελληνικού λαού, που οφείλουμε να γνωρίζουμε, να διδασκόμαστε και να παραδειγματιζόμαστε. Η βιβλιογραφία και το διαδίκτυο είναι πλουσιότατη πηγή αλλά και η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας είναι ζητούμενο. Παραθέτουμε περιληπτικά ορισμένα ιστορικά γεγονότα σαν ένα ερέθισμα για περισσότερη μελέτη και έρευνα. Σίγουρα η επίσκεψη στο μουσείο και τα εκθέματα με το πλούσιο φωτογραφικό υλικό και τα διάφορα αντικείμενα θα εμπλουτίσουν τις γνώσεις σας και θα σας βοηθήσουν να αποκτήσετε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την εποχή εκείνη.
ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, τα ναζιστικά στρατεύματα του Αδόλφου Χίτλερ εισέβαλαν στην Πολωνία και σε λιγότερο από δύο εβδομάδες κατέλαβαν την Βαρσοβία. Παράλληλα, η Σοβιετική Ένωση, βάσει της μυστικής συμφωνίας, που συμπεριλαμβανόταν στο Γερμανο-σοβιετικό Σύμφωνο της 23ης Αυγούστου 1939,γνωστό και ως Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ, κατέλαβε, απ’ τα ανατολικά, το υπόλοιπο μισό της χώρας. Στις 3 Σεπτεμβρίου, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στην Γερμανία. Ήταν η αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Η Ιταλία, σύμμαχος της Γερμανίας, κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας, την 28η Οκτωβρίου 1940.Ο πρωθυπουργός της χώρας, Ιωάννης Μεταξάς, απάντησε αρνητικά (Αlors, c’est la guerre) στο τελεσίγραφο του Ιταλού πρεσβευτή, Εμμανουέλε Γκράτσι, και σύσσωμος ο ελληνικός λαός ανταποκρίθηκε στην επιστράτευση εναντίον του ξένου εισβολέα. Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος διακρίνεται σε τρεις περιόδους. Κατά την πρώτη, από 28 Οκτωβρίου 1940 έως 13 Νοεμβρίου 1940, οι ελληνικές δυνάμεις αντιμετώπισαν την ιταλική επίθεση «αμυνόμεναι του πατρίου εδάφους». Κατά τη δεύτερη, από 14 Νοεμβρίου 1940 έως 28 Δεκεμβρίου 1940, ο ελληνικός στρατός εξαπέλυσε αντεπίθεση με αποτέλεσμα την ιταλική υποχώρηση και την κατάληψη σημαντικών πόλεων στην Βόρεια Ήπειρο. Κατά την τρίτη περίοδο, από 29 Δεκεμβρίου 1940 έως 5 Απριλίου 1941, ο ελληνικός στρατός συνέχισε την προέλασή του στο αλβανικό έδαφος και συνέτριψε την «εαρινή επίθεση» των Ιταλών, στην οποία παρίστατο ο ίδιος ο Μουσολίνι.
O ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Στις 6 Απριλίου 1941, ισχυρές γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν κατά της Ελλάδας, σε μήκος μετώπου, που εκτεινόταν από την Κομοτηνή έως το Τριεθνές, δυτικά του όρους Μπέλες, στη λεγόμενη «Γραμμή των Οχυρών». Ο ελληνικός στρατός, μετά από ηρωική άμυνα τριών ημερών, αναγκάστηκε να υποκύψει, αφού υπέρτερες γερμανικές δυνάμεις, ακολουθώντας το ρού του ποταμού Αξιού, τον υπερφαλάγγισαν και κατέλαβαν την Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941. Παρά την συνθηκολόγηση του Τ.Σ.Α.Μ. (Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας) με τους Γερμανούς στην Θεσσαλονίκη, πολλά οχυρά συνέχιζαν τον αγώνα και παραδόθηκαν, όταν πια δεν υπήρχε καμιά ελπίδα. Τα τελευταία οχυρά, που παραδόθηκαν, ήταν τα οχυρά Ρούπελ και Παλιουριώνες.
Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΟΥΚΙΔΗ
Ο Κωνσταντίνος Κουκίδης, Έλληνας στρατιώτης, φύλαγε τη γαλανόλευκη σημαία στην Ακρόπολη, όταν μια ομάδα Ναζί τον πλησίασε κρατώντας τη γερμανική σημαία με τη σβάστικα. «Κατέβασε τη σημαία!», τον διέταξαν «και ανέβασε τη δική μας!». Ο Κουκίδης δεν γνώριζε γερμανικά, όμως κατάλαβε…, έσφιξε τα δόντια του, έλυσε το σχοινί κι άρχισε να σιγοκατεβάζει τη γαλανόλευκη. Ύστερα αμίλητος, τυλίχτηκε με τη σημαία κι έπεσε στο κενό, διακόσια μέτρα βάθος… Ήταν 27 Απριλίου 1941,η μέρα που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Στις 20 Μαΐου 1941, η ναζιστική Γερμανία επιχείρησε αεροαποβατική επίθεση κατά της Κρήτης, χρησιμοποιώντας αλεξιπτωτιστές και πεζικό. Μετά από δώδεκα ημέρες σκληρών μαχών, την 1η Ιουνίου 1941, η Μεγαλόνησος κατελήφθη. Η Μάχη της Κρήτης, όπως έμεινε ιστορικά γνωστή, υπήρξε μια απ’ τις σημαντικότερες μάχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με πολλές απώλειες κι απ’ τις δύο πλευρές. Αξιοθαύμαστοι υπήρξαν οι έλληνες στρατιώτες, οι άγγλοι σύμμαχοι και οι Κρητικοί, άνδρες και γυναίκες, ένα Τάγμα υπερανθρώπων, όπως τους αποκάλεσε ο διεθνής Τύπος για την γενναιότητά τους και την αυτοθυσία τους. Η εκστρατεία στα Βαλκάνια και η Μάχη της Κρήτης, το 1941, απέδειξαν ότι ο γερμανικός στρατός είχε κερδίσει, ουσιαστικά, μια «πύρρεια» νίκη.
ΚΑΤΟΧΙΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ
Πάγια τακτική της Ναζιστικής Γερμανίας, μετά την κατάκτηση των ευρωπαϊκών χωρών, ήταν η εγκατάσταση φιλογερμανικών κυβερνήσεων. Στην Ελλάδα, μετά την κατάρρευση του μετώπου, ο στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου, διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού, υπέγραψε με τους Γερμανούς στο χωριό Βοτονόσι πρωτόκολλο συνθηκολόγησης στις 20 Απριλίου 1941. Ακολούθησαν άλλα δύο τροποποιημένα πρωτόκολλα, στις 21 Απριλίου 1941 στα Ιωάννινα και στις 22 Απριλίου 1941 στη Θεσσαλονίκη. Οι Γερμανοί, αφού εισήλθαν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941, σχημάτισαν νέα ελληνική κυβέρνηση, η οποία θα συνεργαζόταν μαζί τους, στις 30 Απριλίου 1941. Η νέα κυβέρνηση σχηματίστηκε, κυρίως, από στρατηγούς, που είχαν υπογράψει τη συνθηκολόγηση του ελληνικού στρατού στην Αλβανία. Πρωθυπουργός ορίστηκε ο Γεώργιος Τσολάκογλου. Τρείς ήταν συνολικά οι κατοχικές κυβερνήσεις κατά τη διάρκεια της Κατοχής: η κυβέρνηση Γεωργίου Τσολάκογλου από 30 Απριλίου 1941 έως 2 Δεκεμβρίου 1942, η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου από 2 Δεκεμβρίου 1942 έως 7 Απριλίου 1943 και η κυβέρνηση Ιωάννη Ράλλη από 7 Απριλίου 1943 έως 12 Οκτωβρίου 1944.
Η ΑΠΟΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Τη νύκτα 30 προς 31 Μαΐου 1941,ενώ ήδη οι Γερμανοί είχαν καταλάβει την Ελλάδα, δύο δεκαεννιάχρονοι φοιτητές, ο Μανώλης Γλέζος και ο Απόστολος Σάντας, πραγματοποίησαν την πρώτη αντιστασιακή πράξη αντίστασης απέναντι στον κατακτητή. Περνώντας από το σπήλαιο της «Αγραύλου», κατέβασαν απ’ τον ιστό, στον ιερό βράχο της Ακροπόλεως, τον αγκυλωτό σταυρό, το μισητό σύμβολο της βίας και της βαναυσότητας. Η αντιστασιακή αυτή πράξη παλικαριάς και ηρωισμού ήταν μια ηχηρή απάντηση στο ναζισμό και ένα μήνυμα στον ελληνικό λαό για αντίσταση.
Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
Η Εθνική Αλληλεγγύη ήταν η πρώτη οργάνωση του αγώνα σε πανελλήνια κλίμακα. Ιδρύθηκε στις 28 Μαΐου 1941 με πρωτοβουλία του Παντελή Καραγκίτση. Σκοπός της οργάνωσης η φροντίδα των αναπήρων του πολέμου, η ενίσχυση κάθε καταδιωκόμενου, κάθε πεινασμένου, κάθε άστεγου. Η Εθνική Αλληλεγγύη είχε πολλά μέλη στις πόλεις και τα χωριά, που πρόσφεραν σημαντικότατο εθνικό έργο. Πρωτοστατούσαν στη λειτουργία συσσιτίων, στη συγκέντρωση τροφίμων, ρούχων και χρημάτων, βοηθούσαν τους αντάρτες και ίδρυσαν λαϊκά ιατρεία, φαρμακεία, άσυλα και νοσοκομεία.
ΤΟ ΕΑΜ
Η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση της Ελλάδας, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), ιδρύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας. Ο αγώνας του ΕΑΜ υπήρξε πολύπλευρος και συνεχής σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Σκοπός του ΕΑΜ ήταν η απελευθέρωση της Ελλάδας από τους κατακτητές, Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους, η πλήρης ανεξαρτησία της χώρας, ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης μετά την εκδίωξη των κατακτητών και η προκήρυξη εκλογών με σκοπό τη δημοκρατική διακυβέρνηση της χώρας, ως κυριαρχικό δικαίωμα του ελληνικού λαού.
Η διακήρυξη του ΕΑΜ συντάχθηκε απ’ τον Δημήτριο Γληνό, παλαιό βουλευτή του «Παλλαϊκού Μετώπου», κι έφερε τον τίτλο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Το ΕΑΜ ήταν ένας πανεθνικός αγωνιστικός φορέας, που ενέπνευσε οράματα κι αξίες για ελευθερία, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη.
ΕΔΕΣ
Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Στρατός (ΕΔΕΣ) υπήρξε μία μεγάλη αντιστασιακή οργάνωση κατά την διάρκεια της κατοχής. Ιδρύθηκε στις 08/09/1941, είχε δε πολιτικό αρχηγό τον Κομνηνό Πυρομάγλου και στρατιωτικό ηγέτη τον Αξιωματικό Ναπολέοντα Ζέρβα. Έδρασε στην Δυτική Ελλάδα και ιδιαίτερα στην περιοχή της Ηπείρου. Έδωσε πάνω από 100 μάχες εναντίον των εισβολέων Ιταλών, Γερμανών και τσάμηδων Αλβανών. Συμμετείχε μαζί με τους μαχητές του ΕΛΑΣ στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, που χαρακτηρίστηκε σαν κορυφαίο γεγονός εθνικής αντίστασης, όπου έδρασαν με επιτυχία ενωμένες οι ελληνικές αντιστασιακές δυνάμεις.
ΕΛΑΣ
Ο Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) ιδρύθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 1942 και σκοπός της δημιουργίας του ήταν ο ένοπλος αγώνας για την απελευθέρωση της χώρας απ’ τους κατακτητές. Ήταν η μεγαλύτερη αριθμητικά ένοπλη αντιστασιακή οργάνωση. Αρχηγός και πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ ήταν ο Άρης Βελουχιώτης, πολιτικός εκπρόσωπος του ΕΑΜ στο Γενικό Στρατηγείο ήταν ο Ανδρέας Τζήμας (Σαμαρινιώτης) και από το1943στρατιωτικός διοικητής του Γενικού Στρατηγείου ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης. Ο ΕΛΑΣ έδωσε πάνω από εξακόσιες μάχες με τα κατοχικά στρατεύματα σ’ όλη την Ελλάδα. Αξιόλογα στρατιωτικά τμήματα του ΕΛΑΣ υπήρξαν η Ταξιαρχία Ιππικού και η μονάδα του Ολύμπου. Συμμετείχε με τον ΕΔΕΣ στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου 1942, που χαρακτηρίστηκε ως το κορυφαίο γεγονός της Εθνικής Αντίστασης.
Όρκος του ΕΛΑΣ: Εγώ παιδί του ελληνικού λαού, ορκίζομαι ν’ αγωνιστώ πιστά από τις τάξεις του ΕΛΑΣ, χύνοντας και την τελευταία ρανίδα του αίματός μου, σαν γνήσιος πατριώτης για το διώξιμο του εχθρού από τον τόπο μας, για τις ελευθερίες του Λαού μας, κι ακόμα, να είμαι πιστός και άγρυπνος φρουρός προστασίας στην περιουσία και το βιός του αγρότη. Δέχομαι προκαταβολικά την ποινή του Θανάτου αν ατιμάσω την ιδιότητά μου ως πολεμιστή του Έθνους και του Λαού και υπόσχομαι να δοξάσω και να τιμήσω το όπλο που κρατώ και να μην το παραδώσω αν δεν ξεσκλαβωθεί η πατρίδα μου και δε γίνει ο Λαός νοικοκύρης στον τόπο του.
ΤΟ ΕΛΑΝ
Μέσα στη γενικότερη άνοδο του αντιστασιακού κινήματος στη στεριά, σημειώθηκε κι ανάπτυξη αντίστασης στη θάλασσα. Στον Κορινθιακό Κόλπο σχηματίστηκε σιγά- σιγά, το Σεπτέμβριο του1943, ένας στόλος από μικρά κι ευέλικτα σκάφη, που εξελίχθηκε σε μια πραγματική υπολογίσιμη αντάρτικη μονάδα. Ήταν το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ). Έως το τέλος της Κατοχής το ΕΛΑΝ κατάφερε να ελέγχει όλες σχεδόν τις ακτές της Ελλάδας. Τη συγκρότηση και την οργάνωση του ΕΛΑΝ ανέλαβε ο Κώστας Γεωργιάδης, γνωστός ως καπετάν-Ζαχαριάς.
ΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ
Το μοναδικό αντάρτικο αεροδρόμιο στην κατεχόμενη Ελλάδα και την Ευρώπη δημιουργήθηκε μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου του1943 στα Άγραφα της Καρδίτσας (σημερινή λίμνη Πλαστήρα). Η ιδιοτυπία του συγκεκριμένου αεροδρομίου ήταν ότι ο διάδρομος προσγείωσης, τις πρωινές ώρες, καλυπτόταν με κλαδιά για καμουφλάζ και τις βραδινές ώρες, αφού μετακινούνταν τα κλαδιά, μετατρεπόταν πάλι σε αεροδιάδρομο. Το αεροδρόμιο αυτό χρησίμευε για τις μετακινήσεις των μελών της Αντίστασης και των ξένων αποστολών, καθώς και για ρίψεις πολεμικού υλικού.
Ο ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ
Στις 25 Νοεμβρίου 1942 πραγματοποιήθηκε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Οι δυνάμεις, που πήραν μέρος, ήταν 120 αντάρτες του ΕΛΑΣ, 50 αντάρτες του ΕΔΕΣ και 12 ειδικευμένοι Βρετανοί σαμποτέρ. Μεταξύ των ανταρτών συμμετείχαν 40 Έλληνες Εβραίοι αντάρτες. Αποτέλεσμα του μεγαλειώδους σαμποτάζ ήταν η διακοπή μεταφοράς στρατευμάτων και πολεμοφοδίων στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής. Οι δυνάμεις Κατοχής, ως αντίποινα, εκτέλεσαν 12 πατριώτες από τη Λαμία και την Υπάτη.
Η ΕΚΚΑ
Η Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ) υπήρξε μια σημαντική αντιστασιακή οργάνωση κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1942 από το συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό και τους πολιτικούς Γεώργιο Καρτάλη και Απόστολο Καψαλόπουλο. Στρατιωτική δύναμη της οργάνωσης υπήρξε το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, που σχηματίστηκε στις 25 Μαρτίου 1943 στην Παρνασσίδα. Συμμετείχε σε σημαντικές μάχες εναντίον των κατακτητών στη Στερεά Ελλάδα. Το άδοξο τέλος του Δημητρίου Ψαρρού, στις 17 Απριλίου 1944, ήταν μια αναίτια πράξη βίας, που στιγμάτισε τον ελληνικό αντιστασιακό αγώνα.
Η ΕΠΟΝ
Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) δημιουργήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 στην Αθήνα και προήλθε απ’ τη συγχώνευση δέκα συνεργαζόμενων οργανώσεων νέων στο ΕΑΜ. Οι Επονίτες συμμετείχαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, στον ΕΛΑΣ, στον ΕΛΑΣ των πόλεων και στο εφεδρικό ΕΛΑΣ. Οι φοιτητές και οι μαθητές πρωτοστάτησαν στον αγώνα με δυναμικές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες. Πολλά μέλη της ΕΠΟΝ εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν από τη Gestapo ή στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία, όπου βρήκαν φρικτό θάνατο. Σημαντικότατο υπήρξε το αντιστασιακό, εκπολιτιστικό και αναγεννητικό έργο της ΕΠΟΝ.
Η ΠΕΑΝ
Η Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ), με αρχηγό τον Κώστα Περρίκο, στις 22 Σεπτεμβρίου 1942 ανατίναξε το κτίριο της ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση) στο κέντρο της Αθήνας. Η ΕΣΠΟ ήταν μια φιλοναζιστική οργάνωση, που είχε σκοπό να στρατολογήσει Έλληνες προκειμένου να πολεμήσουν στο Ανατολικό μέτωπο μαζί με τους Γερμανούς. Μετά την ανατίναξη του κτιρίου και το θάνατο πολλών μελών της ΕΣΠΟ και Γερμανών, η οργάνωση διαλύθηκε. Ματαιώθηκε δε κάθε προσπάθεια για στρατολόγηση Ελλήνων στο Ανατολικό μέτωπο. Οι Γερμανοί, ύστερα από προδοσία, συνέλαβαν κι εκτέλεσαν τους πρωτεργάτες και τα στελέχη της ΠΕΑΝ.
ΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Με το νόμο 260/1943 δημιουργήθηκαν σώματα ένοπλων μισθοφόρων, τα λεγόμενα «Ευζωνικά Τάγματα» ή «Τάγματα Ασφαλείας». Αυτά τα σώματα τελούσαν υπό τις διαταγές των Γερμανών και οι διοικητές τους υπάγονταν απευθείας στον αρχηγό των SS στην Ελλάδα Βάλτερ Σιμάνα. Διακατέχονταν από ακραίο αντικομμουνισμό και κύριος αντίπαλός τους ήταν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Τις παραμονές της Απελευθέρωσης αριθμούσαν περίπου 20.000 άνδρες. Διέπραξαν εγκλήματα και κατά αμάχων πατριωτών. Πολλοί ακολούθησαν τη Βέρμαχτ κατά την αποχώρησή της από την Ελλάδα. Δυστυχώς, δεν τιμωρήθηκαν για τη συνεργασία τους με τους Γερμανούς από τις μετακατοχικές κυβερνήσεις.
Όρκος του Ταγματασφαλίτη «Ορκίζομαι είς τον Θεόν τον άγιον τούτον όρκο, ότι θα υπακούω είς τα διαταγάς του Ανωτάτου Αρχηγού του Γερμανικού Επιτελείου Αδόλφου Χίτλερ, θα εκτελώ πιστώς άπασας τας ανατεθησομένας μου υπηρεσίας και θα υπακούω άνευ όρων εις τας διαταγάς των ανωτέρων μου.»
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ
Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), αποκαλούμενη και Κυβέρνηση της ελεύθερης Ελλάδας ή «του βουνού», ιδρύθηκε στις 10 Μαρτίου 1944 και η πρώτη έδρα της ήταν στο χωριό Βίνιανη Ευρυτανίας. Πρωταρχικός σκοπός της ΠΕΕΑ, σύμφωνα με την ιδρυτική της πράξη, ήταν ο συντονισμός των δυνάμεων του Έθνους στο πλευρό των Συμμάχων για την απελευθέρωση της χώρας. Στις 27 Μαΐου 1944 συνήλθε το Εθνικό Συμβούλιο στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας, συγκροτημένο από αντιπροσώπους του Ελληνικού λαού, για να διακηρύξει την ακατάβλητη θέληση για συνέχιση του αγώνα, έως την πλήρη συντριβή του φασισμού.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΟΔΕΙΑΣ
Η μάχη της σοδειάς δόθηκε στο Θεσσαλικό κάμπο απ’ τους Θεσσαλούς αγρότες και τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, το καλοκαίρι του 1944, εναντίον των τμημάτων των SS και της Gestapo, που είχαν στόχο ν’ αρπάξουν τη σοδειά. Ούτε ένα σπυρί δεν έπρεπε ν’ αρπάξουν οι κατακτητές. Με τ’ όπλο στον ώμο θέριζαν τα χωράφια και μετέφεραν το στάρι σε ασφαλή σημεία. Με τον τρόπο αυτό έσωσαν την παραγωγή και τον πληθυσμό απ’ την πείνα και το θάνατο.
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΪΡΟΥ
Μετά τον ξαφνικό θάνατο του Ιωάννη Μεταξά στις 29 Ιανουαρίου 1941, ανέλαβε πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Κορυζής, ο οποίος λόγω της ραγδαίας καθόδου των γερμανικών στρατευμάτων προς την Αθήνα και των πολλαπλών πιέσεων, που δεχόταν, αυτοκτόνησε στις 18 Απριλίου 1941. Νέος πρωθυπουργός ανέλαβε ο Εμμανουήλ Τσουδερός στις 21 Απριλίου 1941, ο οποίος δύο ημέρες αργότερα, μαζί με τον βασιλιά Γεώργιο Β΄, την κυβέρνηση και αρκετούς κρατικούς αξιωματούχους, αναχώρησαν για την Κρήτη και στη συνέχεια για την Αίγυπτο. Η κυβέρνηση, τελικά εγκαταστάθηκε στο Κάϊρο της Αιγύπτου, απ’ όπου πήρε και το όνομα « Κυβέρνηση του Καΐρου». Ήταν μια κυβέρνηση υπό στενό βρετανικό έλεγχο, ενώ παράλληλα αποτελούσε την αναγνωρισμένη ελληνική κυβέρνηση παγκοσμίως. Επικεφαλής ήταν ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄. Κατά σειρά πρωθυπουργοί της «Κυβέρνησης του Καΐρου» ήταν: Ο Εμμανουήλ Τσουδερός από 21 Απριλίου 1941 έως 13 Απριλίου 1944, ο Σοφοκλής Βενιζέλος από 14 Απριλίου 1944 έως 27 Απριλίου 1944 και ο Γεώργιος Παπανδρέου από 27 Απριλίου 1944 έως 3 Ιανουαρίου 1945.
ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΛΙΒΑΝΟΥ
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρωθυπουργός της εξόριστης κυβέρνησης του Καΐρου, κάλεσε τους εκπρόσωπους όλων των πολιτικών και αντιστασιακών δυνάμεων σε διάσκεψη στο Λίβανο. Η διάσκεψη, που πραγματοποιήθηκε στις 20 Μαΐου 1944, κατέδειξε, απ’ την πρώτη στιγμή, το διχασμό των συνέδρων σε εαμικούς και αντιεαμικούς. Η ατμόσφαιρα στο συνέδριο ήταν βαριά λόγω και του πρόσφατου άδοξου τέλους του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού, στρατιωτικού αρχηγού της ΕΚΚΑ, στις 17 Απριλίου 1944. Οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ αποδέχθηκαν το σύνολο σχεδόν των προτάσεων του Γεωργίου Παπανδρέου. Τέλος, συμφωνήθηκε απ΄ όλες τις πολιτικές δυνάμεις η δημιουργία Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, στην οποία θα συμμετείχε και η ΠΕΕΑ.
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής εγκατέλειψαν την Αθήνα. Την ίδια ημέρα κατέφθαναν στο λιμάνι του Πειραιά οι πρώτοι βρετανοί στρατιώτες. Η άφιξη στην Αθήνα, στις 18 Οκτωβρίου 1944, της εξόριστης κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου σηματοδότησε την επανέναρξη του ελεύθερου πολιτικού βίου της χώρας. Ο ελληνικός λαός πανηγύριζε για τη νίκη και την ελευθερία του. Όμως, η χαρά δεν κράτησε για πολύ. Το Δεκέμβριο του 1944 ξέσπασε νέος αλληλοσπαραγμός, ένας εμφύλιος πόλεμος που άφησε τα ίχνη του για πολλές δεκαετίες στην ελληνική κοινωνία.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Η προσφορά των γυναικών στην αντίσταση είναι ιδιαίτερα σημαντική. Έσπασαν τα δεσμά που τις κρατούσαν σκλάβες στο σπίτι και κατέκτησαν την ισότητα με τους άνδρες. Έπαιξαν σημαντικό και αποφασιστικό ρόλο, αγωνίστηκαν πλάι στους αντάρτες με ηρωισμό και αυταπάρνηση για την Εθνική Λευτεριά. Οι Ελληνίδες συμμετείχαν παντού, σαν αγωνίστριες στον ενεργό ΕΛΑΣ, σαν μέλη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ. Μαχητικές διαδηλώτριες για την επιβίωση του λαού και τα λαϊκά συσσίτια, αγωνίστριες ενάντια στην επιστράτευση και στην κάθοδο των Βουλγάρων, δασκάλες στα σχολεία, δυναμικά μέλη στις Αυτοδιοικήσεις και στη λαϊκή Δικαιοσύνη, στοργικές νοσοκόμες στα νοσοκομεία. Γυναίκες ανώνυμες και επώνυμες λαμπρά παραδείγματα για μίμηση ίσες με τους άνδρες στις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα. Γυναίκες σύμβολα ηρωισμού υπήρξαν οι: Ηλέκτρα Αποστόλου, Κούλα Λίλη, Παναγιώτα Σταθοπούλου, Λέλα Καραγιάννη, Ηρώ Κωνσταντοπούλου, Ιουλία Μπίμπα αλλά και τόσες άλλες εκτελεσμένες και βασανισμένες.
Ο ΠΑΡΑΝΟΜΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ
Ο κατακτητής επιδίωξε σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του την συσκότιση και την έλλειψη ενημέρωσης. Αρχικά, σφράγισε τα ραδιόφωνα και με τις λογοκριμένες εφημερίδες και τον μοναδικό ραδιοσταθμό που ήταν στα χέρια του επιχείρησε να κάνει προπαγάνδα. Στη συνέχεια, έκανε πλύση εγκεφάλου ως σωτήρας της ανθρωπότητας για να σπάσει το ηθικό του λαού αφαιρώντας τούς την ελπίδα. Όμως, επειδή διαφαινόταν εθνική ανάγκη για δημιουργία παρανόμων μέσων πληροφόρησης η Αντίσταση απέκτησε χειροκίνητα τυπογραφεία και τύπωνε προκηρύξεις, εφημερίδες και τρυκ. Όλη αυτή η παράνομη έντυπη αντίσταση κόστισε τη ζωή σε πολλούς αγωνιστές. Όμως πληροφόρησε, εμψύχωσε, διαπαιδαγώγησε και γέμισε τον λαό με δύναμη για την τελική του νίκη. Ο παράνομος τύπος της αντίστασης είχε την ίδια, αν όχι και μεγαλύτερη αξία, με εκείνη των όπλων.
ΟΙ ΚΛΗΡΙΚΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Στην Εθνική μας Αντίσταση οι κληρικοί έπαιξαν εξέχοντα ρόλο. Πολέμησαν με τον λόγο τους αλλά και ώς ένοπλοι. Αντιστάθηκαν σθεναρά εναντίον του κατακτητή. Περιέθαλψαν αντάρτες και έσωσαν ζωές κατατρεγμένων. Αξίζει, να αναφέρουμε ονόματα μεγάλων κληρικών όπως τους Αρχιεπισκόπους Χρύσανθο και Δαμασκηνό, τους Μητροπολίτες Κοζάνης Ιωακείμ, της Ηλείας Αντώνιο, τον Αρχιμανδρίτη Γερμανό Δημάκο (γνωστό ως Ανυπόμονο) του παπά-Χολέβα και πολλούς ιεράρχες και ιερείς που ζώστηκαν τα όπλα και πολέμησαν μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, συμβάλλοντας στην εκδίωξη του εχθρού.
ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Οι εκπαιδευτικοί, ένα ζωντανό κομμάτι του λαού μας δεν ήταν δυνατόν να μείνει έξω από τον αγώνα. Από την πρώτη στιγμή συμμεριζόμενοι την αγωνία του λαού και μαζί με τον λαό πλαισίωσαν τις αντιστασιακές οργανώσεις. Ιδιαίτερα με εφημερίδες και περιοδικά αλλά και σαν μαχόμενοι αντάρτες και στρατιωτικοί ηγέτες στις μεραρχίες του ΕΛΑΣ. Οι εκπαιδευτικοί καθοδηγώντας τη νεολαία στη γνώση στάθηκαν συγχρόνως και φωτοδότες των ιδανικών της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και της δημοκρατίας.
ΝΑΖΙΣΤΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ
Στα κάτεργα του Χιτλερισμού βασανίστηκαν, εξαθλιώθηκαν, εξευτελίστηκαν και κάηκαν στα κρεματόρια χιλιάδες άνθρωποι. Από τους 69,151 έλληνες εβραίους που στάλθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα επέστρεψαν ζωντανοί μόνο 2,000. Τα πιο γνωστά για τις αγριότητές τους υπήρξαν τα Νταχάου, Μπούχελνβαντ, Άουσβιτς, Μπέργκεν Μπέλσεν, Τρεμπλίνκα, Ράβενσμπουργκ, Σλίμπεν κ.α. Στην κατεχόμενη Ελλάδα λειτούργησαν 26 στρατόπεδα συγκέντρωσης για ομήρους και κρατούμενους κατόπιν αποφάσεων των ‘εκτάκτων στρατοδικείων’, όπως το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, τόπος βασανιστηρίων της οδού Μέρλιν, Τατοίου, Γουδί, φυλακές Αβέρωφ, φυλακές Χατζηκώστα, Αίγινας, Καλλιθέας κ.α. Επίσης λειτούργησαν φυλακές κάτω από Ιταλική και εν συνεχεία Γερμανική διοίκηση, αλλά και φυλακές κάτω από διοίκηση Ελλήνων που συνεργάστηκαν με τους εισβολείς. Στους χώρους αυτούς βασανίστηκαν βάναυσα και εκτελέστηκαν χιλιάδες πατριώτες.
ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ – Μαρτυρικές πόλεις
Ο φόρος αίματος για την ελευθερία του ελληνικού λαού ήταν βαρύς. Υπήρξαν μαρτυρικές πόλεις και χωριά πραγματικά ολοκαυτώματα, όπου εξοντώθηκαν βάναυσα και ανελέητα άνθρωποι και περιουσίες. Χρέος μας είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης: 40.000 εκτελεσμένοι, 300.000 νεκροί από πείνα, 210.000 όμηροι εργάτες-σκλάβοι, 63.000 θύματα Έλληνες Εβραίοι, 1.170 κατεστραμμένες πόλεις και χωριά, εκατοντάδες κλεμμένοι αρχαιολογικοί θησαυροί.
Καταγράφονται παρακάτω οι μαζικότερες εκτελέσεις. Κάνδανος Χανίων στις 2/6/41 όπου εκτελέστηκαν 300 κάτοικοι, Αλικιανός Χανίων στις 1/8/41 όπου εκτελέστηκαν 118 κάτοικοι, Δοξάτο Δράμας στις 29/9/41 όπου εκτελέστηκαν 238 κάτοικοι, Νιγρίτα στις 10/10/41 όπου εκτελέστηκαν 221 πατριώτες, Κερδύλια στις 18/04/1941 όπου εκτελέστηκαν 138, Κάτω Κερδύλια στις 18/10/41 όπου εκτελέστηκαν 84 πατριώτες, Μεσόβουνο Κοζάνης στις 23/10/41 όπου εκτελέστηκαν 165 πατριώτες, Δομένικο Θεσσαλίας στις 16/2/43 όπου εκτελέστηκαν 150 κάτοικοι, Σέρβια στις 6/3/43 όπου πυρπολήθηκε ολοκληρωτικά το χωριό, Τσαρίτσανη Λάρισας στις 12/3/43 όπου εκτελέστηκαν 40 κάτοικοι, Φάρσαλα όπου εκτελέστηκαν 120 πατριώτες, Μουσιωτίτσα Ηπείρου όπου εκτελέστηκαν 153 γυναικόπαιδα, Κομμένο Άρτας στις 16/8/43 όπου εκτελέστηκαν 900 πατριώτες, Βιάνος και Ιεράπετρα στις 16/9/43 όπου εκτελέστηκαν 325+126 πατριώτες, Μονοδένδρι Λακωνίας στις 26/9/43 118, Λιγγιάδες Ηπείρου στις 3/10/43 εκτελέστηκαν 85, Κιλκίς στις 25/10 /44 εκτελέστηκαν 96, Δράμα 15/02/1943 εκτελέστηκαν 115, Καλάβρυτα στις 13/12/43 όπου εκτελέστηκαν 1104 πατριώτες, Δράκεια Πηλίου στις 18/12/43 εκτελέστηκαν 133, Ελευθεροχώρι Γιαννιτσών όλοι οι κάτοικοι, Κλεισούρα Καστοριάς στις 5/4/44 εκτελέστηκαν 270, Πύργοι Εορδαίας εκτελέστηκαν 640, Μεσόβουνο στις 24/4/44 εκτελέστηκαν 150, Σκοπευτήριο Καισαριανής 01/5/1944 εκτελέστηκαν 200 και 10/05/1944 εκτελέστηκαν 92, Λίμνες Αργολίδας στις 23-27/5/44 εκτελέστηκαν 86, Κούρνοβο στις 6/6/43 εκτελέστηκαν 106, Δίστομο Λιβαδείας στις 10/6/44 όπου εκτελέστηκαν 218 γυναικόπαιδα, Χορτιάτης στις 2/9/44 εκτελέστηκαν 246, Δουργούτι στις 9/8/44 εκτελέστηκαν 190, Κυνουρία στις 26/6/44 εκτελέστηκαν 212, Μπλόκο της Κοκκινιάς στις 17/8/44 εκτελέστηκαν 200 στην Οσία Ξένη. Σε δεύτερο μπλόκο της Κοκκινιάς συλλαμβάνουν 4000, εκτελούν 140, και στέλνουν στην Γερμανία 1200 ομήρους, Μεσόβουνο στις 23/10/44 εκτελέστηκαν 165,
Ολοκαύτωμα Ελλήνων Εβραικής καταγωγής: Στάλθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα 69.151 Έλληνες εβραϊκής καταγωγής και επέστρεψαν περίπου 2000.
Υπήρξαν δεκάδες άλλες εκτελέσεις σε πόλεις και χωριά σε όλη τη χώρα, όπου εκτελέστηκαν χιλιάδες αγωνιστές και πατριώτες. Ένα κατάλογος δίχως τέλος, μια χώρα εντελώς κατεστραμμένη, θύμα των κατακτητών και του πολέμου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΕ΄, Αθήνα 1978.
– Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΣΤ΄, Αθήνα 2000.
– Ι.Σ. Κολιόπουλου, (ΑΠΘ), Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945,εκδόσεις Βάνιας, ανατύπωση, Θεσσαλονίκη 1993.
– Ιωάννη Δ. Δημάκη, Σύνοψη της Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας 1789-1970, Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Τομέας Ιστορίας.
– Συλλογικό έργο, ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941-1945, ανατύπωση από τεύχη του Ε-Ιστορικά, εφημ. Ελευθεροτυπία.
– Η Εποποιΐα της Εθνικής μας Αντίστασης 1941-1945, έκδοση ΠΟΑΕΑ, 2003.
– ΜΝΗΜΗ και ΧΡΕΟΣ, Μηνιαίο Δελτίο του Εθνικού Συμβουλίου για τη διεκδίκηση των Γερμανικών Οφειλών, Τεύχος 71, Αθήνα Απρίλιος 2015.
– Η εποποιία της Εθνικής μας Αντίστασης 1941-1945, έκδοση ΠΟΑΕΑ – έκδοσης 2003
– Η μαύρη βίβλος της κατοχής – Αθήνα 2012
– Εφημερίδα το Βήμα της ΠΟΑΕΑ
– Ιστορία της αντίστασης 1940-1945
– Με τους αντάρτες στα βουνά του Σπύρου Μελεντζή
– Διάφοροι ιστότοποι στο διαδίκτυο
